اصول نقد و بررسی کتاب کودک! (مقاله علمی)

نقد کتاب‌های کودکان اگرچه در بعضی جهات با نقد به معنای وسیع کلمه همسویی دارد و از شاخه‌های نقد ادبی به شمار می‌رود، ولی از جهاتی هم ملاک‌های خاص خود را دارد. بر همین اساس منتقد آثار کودکان هم علاوه بر داشتن دانش عمومی نقد، باید با این ضوابط و ملاک‌های ویژه، آشنایی و بر آن‌ها تسلط داشته باشد.

از جملۀ این ضوابط و معیارها به لحاظ  ظاهری توجه به قطع کتاب، حجم و کیفیت کاغذ آن است. حجم کتاب باید کم و کاغذ آن مرغوب باشد.

در بررسی محتوایی کتاب، استفاده از واژگان و تعبیرات آسان و قابل فهم توصیه شده است. دانستنی‌های پایه، تناسب موضوع با سن مخاطبان و استفاده از رنگ‌های گرم و شاد در تصاویر کتاب از دیگر الزامات ادبیات کودکان است.

کلیدواژهها : ادبیات کودکان، گروه سنی، واژگان پایه، سفیدخوانی

مقدمه

اگر چه «نقد ادبی در دورۀ ما ضعیف و بیمارگونه است»(زرین‌کوب،۱۳۶۱: ۹) اما بدتر از آن وضعیت نقد کتاب‌های کودکان است. در کشور ما نقد آثار کودکان و نوجوانان چنان در محاق قرار گرفته که گویی وجود خارجی ندارد. انگار از نظر مردم ما دانش نقد حق ورود به  این محدوده را ندارد. باید پرسید که: نقد ادبی ما از روی ضعف به ادبیات کودکان نمی‌پردازد یا این مقوله چنان سخیف پنداشته می‌شود که منتقدان سراغ آن نمی‌روند؟ آیا هیچ ملتی ادبیات کودکانش را سخیف و بی‌ارزش می‌داند؟ اگر چنین مردمی در جایی از جهان وجود داشته باشند آیا ضعف و کم‌مایگی ادبیات کودکان در آن‌جا به خود بزرگسالان برنمی‌گردد؟ همه می‌دانیم که ادبیات کودکان،نه ساختۀ کودکان که پرداختۀ بزرگسالان است و کودکان فقط نقش خواننده را بر عهده دارند. پس هر گونه ضعفی که در این‌جا دیده شود محصول سستی و کم‌مایگی  شاعران، نویسندگان و منتقدان بزرگسال است.

در کتاب‌هایی که ناشران غیرمتخصص برای کودکان چاپ می‌کنند، چنان بی‌رسمی و بی‌رحمی‌هایی در حق کودکان صورت می‌گیرد که می‌توان از آن به فاجعه و تخریب عمومی تعبیر کرد. آنان با آثار ضعیف، بدشکل، بد زبان و بدآموز زبان و روان کودکان را تخریب می‌کنند. در کتابی که به تصریح خودشان برای گروه سنی الف (دورۀ پیش دبستانی) تهیه شده است از مرگ و میر و جنایت و خیانت سخن می‌گویند. اعتیاد و طلاق و دزدی و زندان را به تصویر می‌کشند. لغات دشوار به کار می‌برند، ترکیبات و تعبیرات کنایی و چندپهلو  می‌آورند. تصاویر ناهنجار می‌کشند و آن‌ها را به شکل بیمار‌گونه‌ای با رنگ‌های تنفرزا می‌آمیزند. اینان خود نیز نمی‌دانند برای خدمت آمده‌اند یا خیانت؛ رفتار آن‌ها مصداق سخن مولاناست که گفت:«دوستیِّ بی‌خرد، خود دشمنی است» (‌مولانا. ۱۳۸۳: ۳۵۷‌). قدر مسلم این است که چاپ و فروش کتاب در این وادی  آسان‌تر و پرسودتر است و  متأسفانه هیچ ارگان و سازمانی هم بر کیفیت نشر آثار کودکان نظارت نمی‌کند.

در این میان و در آشفته‌بازار تولید و فروش کتاب‌های غیر استاندارد، مؤسساتی هم هستند که به ظرافت و قداست تولید کتاب برای کودکان و نوجوانان آگاهند و می‌دانند که مخاطبان آن‌ها با آن روح پاک و بی‌آلایش و روحیۀ حساس و شکننده­، نمی‌توانند هر کتابی را بخوانند؛ از نظر آنان تولید کتاب برای این مخاطبانِ کم سن و سال نه یک فعالیت تجاری، بلکه رسالتی فرهنگی است. «شورای کتاب کودک» از جملۀ این مؤسسات است که اعضای محترم آن- در طول چند دهه فعالیت- سهم بزرگی در اعتلای این فن شریف داشته‌اند و به حق پایه‌گذار به‌نویسی برای فرزندان ایران هستند. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نیز با همه‌ی فراز و فرودهایی که در کارش بوده و هست تا حدودی بر روش فرخندۀ شورا می‌رود و دیگرانی هم مانند کتاب‌های بنفشه و کتاب‌های شکوفه.

اما نقد ادبیات کودکان چیست و چگونه است؟ نقد کتاب‌های کودکان در بعضی جهات با نقد به معنای وسیع کلمه شباهت‌ها و نزدیکی‌هایی دارد و به‌تر است بگوییم یکی از شاخه‌ها و شعبه‌های نقد ادبی است، اما این نوع نقد علاوه بر تبعیت از اصول عمومی نقد، ملاک‌های خاص خود را هم دارد و  منتقد آثار کودکان هم علاوه بر داشتن دانش عمومی نقد، باید با این ضوابط و ملاک‌های ویژه آشنایی و بر آن‌ها تسلط داشته باشد.

در این مقاله اصول و معیارهایی برای نقد آثار کودکان و نوجوانان به دست داده شده و سه گروه از کسانی که مستقیماً با کودکان و ادبیات آن‌ها سر و کار دارند از آن بهره‌مند خواهند شد:

گروه اول اولیا و مربیان هستند که‌ برای انتخاب کتاب خوب  معیارهایی به دست می‌آورند.

گروه دوم تولیدکنندگان کتابند. بسیاری از کسانی که در کار تولید کتاب برای کودکان هستند ضوابط این کار را نمی‌دانند. نویسنده‌ای که نمی‌تواند برای بزرگسالان رمان یا داستان کوتاه بنویسد به داستان‌نویسی برای کودکان روی می‌آورد. شاعری که در تجربه‌های نوین شعری و رسیدن به صف پیشگامان عرصۀ شعر، شکست خورده، بدون این‌که درک صحیحی از عوالم کودکان داشته باشد و بدون آگاهی از شرایط شعر کودک، کلماتی ناهمگون را در قالب نظمی سست به عنوان شعر تحویل ناشر می‌دهد. و بالاخره ناشری که خواسته یا ناخواسته وارد عرصۀ  کتاب‌سازی برای کودکان شده، چون چاپ کتاب در این حوزه را بی‌خطر و کم دردسر می‌بیند با جرأت و بی‌باکی خود را ناشر آثار کودکان و نوجوانان معرفی می‌کند و هر اثری را از هر مقوله با برچسب کتاب کودک روانۀ بازار می‌کند.

گروه سوم منتقدان ادبیات کودکان هستند. اگر منتقدی در این حوزه وجود داشته باشد، باید با اطلاع از جنبه‌های گوناگون ادبیات کودکان و آشنایی با روانشناسی رشد، راهنمای  سخت‌کوشِ گروه اول و ناظر  سخت‌گیرِ گروه دوم باشد.

روش نقد و بررسی ادبیات کودکان و نوجوانان

۱- شناسنامه کتاب

برای ورود به بحث نقد کتاب، ابتدا باید اطلاعات مربوط به کتاب در  جدولی مشابه نمونۀ زیر درج شود.

۲- خلاصۀ مطالب کتاب

اگر کتاب مورد بررسی داستان باشد، در این قسمت خلاصۀ داستان آورده می‌شود. در مورد شعر یا موارد دیگر هم می‌توان خلاصه‌ای از مطالب و مندرجات را ذکر کرد. (حداکثر ده سطر)

 ۳- گروه سنی

نوشتن برای کودکان و نوجوانان با نوشتن برای بزرگسالان تفاوت دارد. کتابی که برای بزرگسالان چاپ می‌شود، هم برای جوانان بیست الی سی سال قابل خواندن است و هم برای افرادی که در رده‌های سنی بالاتر هستند مثل پنجاه یا شصت و یا بیش‌تر ؛ به همین دلیل است که می‌بینیم کتابی برای رده‌های مختلف سنی بزرگسالان منتشر نمی‌شود که مثلاً روی کتابی بنویسند: مخصوص مخصوص میانسالان و یا پیران و یا کدام گروه پیران. حتی اگر کتابی برای یک گروه از اینان (مثلاً جوانان) چاپ شود خواندن آن برای گروه دیگر (میانسالان یا پیران) مضر نیست و ممنوع نمی‌شود. چون اعتقاد عمومی بر آن است که بزرگسالان به درجه‌ای از دانایی و خردورزی و شعور اجتماعی رسیده‌اند که با خواندن مطلبی سست یا حتی زیان‌بخش، گمراه نمی‌شوند. ولی در میان کودکان و نوجوانان این‌چنین نیست و آنان با خواندن مطالب منحرف کننده خیلی زود تحت تأثیر قرار می‌گیرند و به مشابه‌سازی رفتاری روی می‌آورند.

کارشناسان فن تعلیم و تربیت، کودکان و نوجوانان را بر اساس نوع نیازها و توانایی‌هایی که در هر مقطع از زندگی خود دارند به پنج گروه سنی تقسیم کرده‌اند تا آثاری که برای آنان ارائه می‌گردد با رعایت بایدها و نبایدهای هر گروه سنی تهیه شود.

 گروه‌های سنی کودکان و نوجوانان به قرار زیر است:

گروه سنی   الف   (دورۀ پیش دبستانی)

گروه سنی   ب    (سه سال اول دبستان)

گروه سنی   ج    (دو سال پایانی دبستان)

گروه سنی   د     (سه سال اول متوسطه)

گروه سنی   هـ   (سه سال دوم متوسطه)

لازم است گروه سنی مخاطبان روی جلد یا در صفحۀ عنوان نوشته شود تا خریدار به آسانی بتواند کتاب مناسب را تهیه کند. بعضی ناشران یا گروه سنی را مشخص نمی‌کنند یا روی کتاب می‌نویسند«برای همۀ گروه‌های سنی» و روشن است که در هر دو مورد قصد فریبکاری و سودجویی وجود دارد.

۴- اندازه کتاب

قطع‌ها و مدل‌های موجود در چاپ کتاب به قرار زیر است:

امروزه در چاپ کتاب برای بزرگسالان قطع‌های وزیری، رقُعی و جیبی متداول است،ولی در چاپ کتاب‌های کودکان تنوع بیش‌تری وجود دارد و از قطع‌های سلطانی، رحلی، وزیری، رقُعی، پالتویی، جیبی، خشتی، بیاضی، شکلی،حجمی و آهنگین استفاده می‌شود.

۵-حجم کتاب

در کتاب‌هایی که برای کودکان  چاپ می‌شود یکی از نکات قابل توجه حجم کتاب است؛ در کتاب‌های بزرگسالان به‌ این موضوع اهمیت داده نمی‌شود مگر این‌که عوامل بیرونی مانند مشکل مالی یا محدودیت‌های اداری و آموزشی  باعث تقلیل حجم گردد.

دلیل محدودیت حجم در آثار کودکان آن است که کودکان اگر چه ممکن است به مطالعه علاقه و اشتیاق داشته باشند،ولی حوصله و توان کافی برای خواندن کتاب‌های حجیم ندارند. آنان به دلیل ویژگی‌های جسمی و روحی از جمله خستگی زودهنگام و کندخوانی حتی از خواندن یک صفحه‌ی پر از نوشته نیز زود خسته می‌شوند (نک: سفیدخوانی)  چه رسد به این که تعداد صفحات هم زیاد باشد.

کودک در هنگام مطالعه دوست دارد کتابی را که در دست دارد در یک نشست بخواند و تمام کند و این امر برای او یک موفقیت به حساب می‌آید و اگر حجم کتاب در حدی باشد که خواندن آن چندین روز یا چندین هفته طول بکشد علاقۀ او به مطالعه کاهش می‌یابد.

۶- اندازه حروف

آثاری که برای گروه‌های سنی پایین(الف ، ب و ج) منتشر می‌شود باید با حروف درشت چاپ شود.

۷- نوع کاغذ

در صورتی که مخاطبان کتاب گروه‌های سنی الف و ب و ج باشند، باید کاغذ کتاب از جنس مرغوبی تهیه شود که استحکام بیش‌تری داشته باشد.

کودک معمولاً بازی را در تمام شئون رفتاری خود دخالت می‌دهد. از نظر کودک زندگی، در بازی جریان دارد و اگر بازی نباشد زندگی هم نیست. بارها شنیده‌ایم که کودکان در جایی که زمینۀ بازی برای آن‌ها فراهم نیست یا  امکان بازی‌کردن به طور غیرمنتظره‌ای از آن آنان سلب شده گفته‌اند: چه فایده؟ چه حیف! چه بد!  چرا این‌طور شد؟ چه خوب می‌شد اگر … و عباراتی از این قبیل.

بزرگسالان وظیفه دارند زمینه‌ی بازی و تفریح را در اشکال مختلف آن برای کودک فراهم آورند. اگر کودکی به بازی علاقه نشان ندهد و مانند بزرگسالان رفتار ‌کند ممکن است به مشاوره‌ی روانی نیاز داشته باشد.(همچون بزرگسالی که رفتارِ کودکانه دارد.)

کودک در حین مطالعه ممکن است به بازیگوشی بپردازد: خوابیده کتاب بخواند. کتابش را در جایی نامناسب بگذارد. به‌ناگهان، کتابش را رها کند و برود. به دلیلی کتاب را پرت کند. با ورق‌های کتاب بازی کند. روی آن خوراکی بریزد و دست آخر هم ممکن است روی کتاب خوابش ببرد. پس کتاب باید تاب و توان همنشینی با این دوست شاد و بازیگوش را داشته باشد؛ با او بنشیند، برخیزد، برود، بدود و در مسیر رشد همپای او باشد. چنین کتابی را باید از به‌ترین کاغذ  و با محکم‌ترین صحافی تهیه نمود. تهیۀ کتاب از مواد درجۀ یک قطعاً باعث افزایش قیمت آن می‌گردد و شاید عده‌ای خرید چنین کتابی را به صرفه ندانند ولی افزایش طول عمر کتاب و بالارفتن میزان بهره‌وری، گران بودن آن را توجیه می‌کند.

 ۸ – شماره گذاری صفحات

در کتاب‌هایی که برای بزرگسالان چاپ می‌شوند شماره‌گذاری صفحات امری پذیرفته شده و متداول است، ولی در کتاب‌های کودکان بعضاً دیده می‌شود که صفات کتاب شماره ندارند.علت این امر سهل انگاری ناشر و دست‌کم گرفتن مخاطبان است.

۹- سفیدخوانی

مقصود از سفیدخوانی آن است که در  کتاب‌های گروه‌های سنی الف ، ب و ج حجم مطالب هر صفحه کم باشد تا کودک خسته نشود. البته حجم دقیق و استاندارد شده‌ای برای هر صفحه وجود ندارد چون این میزان برای گروه سنی الف نیز در مقایسه با گروه سنی ب فرق می‌کند و تشخیص آن با توجه به نوع مطالب بر عهدۀ عوامل تولید کتاب است. با این حال به‌تر است در هر صفحه از کتاب‌های گروه سنی الف در حدود سه چهار سطر آورده شود، گروه سنی ب  چهار پنج سطر و گروه سنی ج پنج الی شش سطر. در صورت کوتاه بودن سطرها می‌توان تعداد آن‌ها را افزایش داد. کوتاه و بلند نوشتن سطرها و تغییر فرم پاراگراف‌بندی نیز در ایجاد تنوع و جلوگیری از خستگی کودک مؤثر است.

در موضوع سفیدخوانی صرفاً در بارۀ حجم نوشته‌های هر صفحه بحث می‌شود و این که باقی قسمت‌های صفحه، سفید گذاشته شود یا با رنگ‌‍آمیزی و نقاشی پر شود موضوعی است که به سفید‌خوانی ارتباط ندارد و در بحث تصویرگری کتاب از آن سخن می‌رود.

۱۰- واژگان پایه

واژگان پایه به مجموعه لغاتی گفته می‌شود که اعضای یک گروه سنی به طور مشترک آن‌ها را می‌فهمند.

به دلیل متفاوت بودن فضای تربیتی کودکان، آموخته‌های زبانی آنان نیز تفاوت‌های آشکاری دارد. متغیّرها و عواملی همچون:جغرافیای زیستی، جوّ حاکم بر خانواده، میزان آگاهی دوستان و بستگان، نوع مدرسه و سطح فرهنگ محل زندگی بر زبان و آگاهی‌های کودکان و شکل‌گیری شخصیت آنان اثر می‌گذارند. دو کودک که در دو فضای متفاوت شهری و روستایی رشد می‌کنند از فرهنگ و زبان خاص همان محیط نیز الهام می‌گیرند.

جغرافیای زیستی، مثل زندگی در مناطق گرم یا سرد، خشک یا بارانی، ساحلی یا کویری، کوهستانی یا بیابانی و امثال آن‌ها بر ذهن و زبان ساکنان آن مناطق و به خصوص کودکان تأثیر بسیار می‌گذارد. در ساحل دریا نام‌ انواع ماهی‌ها و جانوران دریایی را همگان می‌دانند. انواع کشتی و قایق، ابزارهای دریانوردی و صید، لغاتِ مربوط به آب و هوای ساحلی و نوع بارندگی‌ها برای همه آشناست. حتی نوع خاک و سنگ آن‌جا نام و نشان خاص خود را دارد. مجموعه‌ی این متغیّرها فرهنگ بندری یا ساحلی را پدید می‌آورد که قطعاً با فرهنگ منطقۀ کویری همسان نیست. حتی فرهنگ بندری در بین دو منطقۀ ساحلی هم به یک شکل نیست و فرهنگ و زبان ساحل‌نشینانِ این سو با آن سو و مثلاً شمال با جنوب فرق دارد.

مشاغل پدران و مادران هم از جمله عوامل اثرگذار در یادگیری و زبان‌آموزی است. جامعۀ کشاورزی فرهنگ و واژگان خاص خود را دارد و مسلماً این فرهنگ با آنچه در جامعۀ کارگری، کارمندی یا بازاری وجود دارد فرق می‌کند. کودکی که در خانواده‌ای کشاورز رشد می‌کند، کلمات و اصطلاحات مربوط به حرفۀ زراعت را به خوبی فرامی‌گیرد و دانش او در این زمینه از همسالانی که در چنین محیطی واقع نشده‌اند برتر و بیش‌تر است. او معنای لغات بذر، شخم، درو، دیم، کرت (کرد)، کود، وجین، برداشت، آفت و هرس را می‌داند و با ابزارهای مخصوص کاشت و برداشت محصول به خوبی آشناست.

میزان تحصیلات، سلایق، باورها و عقاید والدین نیز در گسترش یا کاهش گنجینۀ لغات کودکان نقشی انکارناپذیر دارد. زیستن در میان خانواده‌ای با سواد و اهل مطالعه را مقایسه کنید با به سر بردن در کنار افرادی بی‌سواد که با کتاب و اینترنت بیگانه‌اند. فضای آرامِ خانواده‌ای سالم و پایبندِ اخلاقیات را بسنجید با جوّ آشفته، بیمار و مملو از بدگمانی و سوءتفاهم خانواده‌ای که در آستانه‌ی متلاشی شدن است.

به دلیل مسائل پیش گفته، انتخاب کلمات و اصطلاحاتی که برای تمامی یا اکثر اعضای یک گروه سنی قابل فهم باشد بس دشوار است و حتی امری نامحتمل جلوه می‌کند. اما این مسألۀ دشوار، راه حلی بسیار آسان هم دارد؛ همچون گاوصندوق که از یک راه- و فقط یک راه- به آسانی باز می‌شود. راه حل این است که نویسنده یا شاعر کودکان در اثری که می‌آفریند از کلماتی استفاده کند که در کتاب‌های درسی مدارس وجود دارد. کودکان اگر چه در محیط‌های گوناگون زندگی می‌کنند اما در مدرسه کتاب‌هایی همگون می‌خوانند و مطالبی یکسان می‌آموزند. حال اگر کودکی علاوه بر مطالب کتاب‌های درسی، دانسته‌های دیگری هم داشت که چه به‌تر، این امر در درک سریع‌تر متن به او کمک می کند و اگر هم نداشت، مطالعۀ او متوقف نمی‌شود.

در خاتمه ذکر این نکته هم خالی از فایده نیست که چون کودک در تمام مراحل زندگی خود در حال زبان آموزی است  بنا بر این گنجاندن چند کلمه‌ی جدید (و البته مورد نیاز) نه تنها عیب و ایراد نیست، بلکه از مزیت‌های یک اثر به شمار می‌رود. پس لازم است منتقدان ورودِ آرام آرامِ کلمات و ترکیب‌های تازه را در کتاب‌های کودکان بپذیرند و نویسندگان هم با رعایت جوانب کار، این گونه کلمات را به متن وارد کنند. در چنین مواردی چنانچه لغات جدید، در متن و به کمک مترادفات  معنی نشده‌اند، باید معنای آن‌ها در پاورقی یا پایان متن آورده شود.

چون بنا بر این است که تمام لغات کتاب از دایرۀ واژگان پایه‌ انتخاب شود، در قسمت نقد کتاب از منظر زبانی فقط واژگانی ذکر می‌شود که جزو واژگان پایه نیستند؛ یعنی لغات دشوار و غیر قابل فهم یا به تعبیری واژگانِ غیر‌پایه استخراج می‌شود.

۱۱- دانستنی‌های پایه

دانستنی‌های پایه مجموعۀ اطلاعات علمی و عمومی اعضای یک گروه سنی است.

نویسنده یا شاعری که برای کودکان قلم می‌زند، در نوشتن برای هر گروه سنی باید دانسته‌ها و اطلاعات پایۀ آن گروه را مد نظر قرار دهد تا خواننده در فهم مطالب دچار مشکل نشود.

۱۲-تناسب موضوع با سن مخاطب

کودک و نوجوان در هر مرحله از رشد به لحاظ جسمی و روانی قابلیت‌های متفاوتی دارد. اولیا و مربیان باید نسبت به تحولات هر دوره معرفت شایسته‌ای داشته باشند تا ضمن برآورده ساختن نیازهای کودک، از برخورد او با مسایل و موضوعاتی که برایش  مناسب نیست جلوگیری کنند. مثلاً آشنا شدن با عواقب اعتیاد برای نوجوانان لازم، اما برای کودکان غیر ضروری و حتی گاهی مضر است. حال چنانچه نویسنده‌ای ناآگاه در این حوزه وارد شود و بدون توجه به نیازهای روحی مخاطب خود مطلب بنویسد، به احتمال فراوان نوشته‌های او بدآموز خواهند بود و یا لااقل به‌آموزی نخواهند داشت.

۱۳- تصویرگری

در تصویرگری کتاب کودک باید به این نکات توجه شود:

الف- از رنگ‌های گرم و شاد استفاده شود.

ب- طراحی جذاب و دلپسند باشد.

ج- تصاویر هر صفحه با موضوع آن صفحه ارتباط داشته باشند.

د- تصویر روی جلد با موضوع کتاب مرتبط باشد و بتواند پیام محوری آن را منتقل کند.

متأسفانه بعضی از طراحان و تصویرگران کتاب کودک هنوز راز دلپذیری، جذابیت، آرامش‌بخشی و شادمانگی خطوط منحنی را درک نکرده‌اند. تصاویری روی کاغذ می‌ریزند که معجونی است از انواع خطوط گوشه‌دار، کج، شکسته، بدون هارمونی، با رنگ‌آمیزی آشفته و پر از تضاد و تناقض. نتیجۀ کار آنان نه تنها در خواننده تأثیر مطلوب ندارد بلکه ممکن است باعث دلزدگی او از مطالعه شود. برای روشن شدن موضوع تصاویری را از شخصیت‌های کارتونی که در سراسر جهان از چهره‌های جذاب و دوست‌داشتنی کودکان هستند با تصاویر بعضی کتاب‌های چاپ شده مقایسه کنید.  

نتیجه

نوشتن برای کودکان، همچون پزشکی اطفال، امری تخصصی است و به آگاهی و تجربه نیاز دارد. کسانی که در این حوزه وارد می‌شوند باید روانشناسی رشد بدانند؛ در فن نوشتن یا سرودن ماهر باشند؛ضوابط و معیارهای ادبیات کودکان را  بشناسند و آن‌ها را در نوشته‌های خود رعایت کنند.

در چاپ کتاب برای کودکان و نوجوانان باید نیازها و ظرفیت‌های مخاطبان، در تمام مراحل تهیه و تولید کتاب در نظر گرفته شود.

«نمونۀ فرم داوری و اعلام نظر در باره جزئیات کتاب کودک»

هر یک از کتاب‌های مرتبط با ادبیات کودکان را می‌توان مطابق این فرم ارزیابی کرد و بر اساس نتیجۀ ارزیابی میزان مفید یا مضر بودنِ آن را دریافت.

۱- گروه سنی:  این کتاب برای گروه سنی  ………………….  مشخص شده است.

 الف- کتاب برای گروه سنی هدف مناسب هست.

ب- بعضی جنبه‌های کتاب برای گروه سنی مورد نظر مناسب نیست.

ج- کتاب کلاً برای گروه سنی هدف مناسب نیست.

دلایل عدم تطابق کتاب با گروه سنی هدف: ……………………

۲- قطع کتاب: این کتاب در قطع ………………… چاپ شده است.

الف- قطع کتاب با توجه به گروه سنی مناسب است.

ب- قطع کتاب با توجه به گروه سنی مناسب نیست.

ج – قطع کتاب با توجه به موضوع و محتوا  مناسب است.

د- قطع کتاب با توجه به موضوع و محتوا  مناسب نیست

دلایل رد یا پذیرش: …………………………. .

۳- حجم کتاب: کتاب مورد نظر در   …………..  صفحه چاپ شده است.

الف- حجم کتاب برای گروه سنی مورد نظر مناسب است.

ب- حجم کتاب برای گروه سنی مورد نظر مناسب نیست.

دلایل رد یا قبول:  …………………..

۴- اندازۀ حروف: اندازه‌ی حروف کتاب   …………………………..    است.

الف- اندازۀ حروف برای گروه سنی مناسب است.

ب- اندازۀ حروف برای گروه سنی مناسب نیست.

 دلایل رد یا پذیرش:  …………………

۵- نوع کاغذ: نوع کاغذ  کتاب ………………….. است.

الف- جنس کاغذ کتاب مرغوب است.

ب- جنس کاغذ کتاب مرغوب نیست.

ج- صحافی کتاب خوب است.

د- صحافی کتاب خوب نیست.

ملاحظات:  ………………………………

۶- شماره گذاری صفحات:

الف- صفحات شماره دارد.

ب- صفحات شماره ندارد

  ملاحظات:…………

۷- سفیدخوانی: تراکم مطالب در هر صفحه ………………… است.

الف- با توجه به گروه سنی، سفیدخوانی رعایت  شده است.

ب- با توجه به گروه سنی، سفیدخوانی رعایت  نشده است.

 ملاحظات:  ……………..

۸ – واژگان پایه:

الف- تمامی واژگان کتاب از واژگان پایۀ گروه سنی هدف انتخاب شده و برای آنان قابل فهم است.

ب- تعداد کمی از کلمات به کار رفته در این کتاب جزو واژگان پایۀ گروه سنی مربوطه نیست.

ج- تعداد زیادی از کلمات به کار رفته در این کتاب از واژگان پایۀ گروه سنی مربوطه انتخاب نشده و خواندن کتاب برای آنان دشوار است.

واژگان دشوار کتاب (لغاتی که جزو واژگان پایه‌ی گروه سنی مورد نظر نیستند):

…………………………

۹- دانستنی‌های پایه:

الف- دانستنی‌های پایه در حد معلومات گروه سنی هدف پایه ریزی شده است.

ب-  دانستنی‌های پایه در حد معلومات گروه سنی هدف نیست.

ملاحظات:  ……………………………….

۱۰- تناسب موضوع با سن مخاطب: موضوع کتاب   …………..   است.

الف- موضوع داستان برای گروه سنی مورد نظر مناسب است.

ب- موضوع داستان برای گروه سنی مورد نظر مناسب نیست

دلایل مناسب نبودن کتاب: ……………….

۱۱- تصویرگری

الف-  تصاویر کتاب از طراحی خوبی برخوردار هستند/ نیستند.

ب- تصاویر کتاب از رنگ‌آمیزی خوبی برخوردار هستند/ نیستند.

ج- تصاویر کتاب با موضوع  مرتبط  هستند/ نیستند.

ملاحظات:  …………………..

۱۲- قضاوت نهایی:

الف- کتابِ مورد نظر عالی است و خواندن آن توصیه می‌شود.

ب- خوب است.

ج- مفید نیست.

د- مضر است.

جدول امتیازات

چنانچه برای هر یک از  پرسش‌ها، یک نمره در نظر گرفته شود، وضعیت کتاب از نظر نمره و امتیاز به شکل زیر خواهد بود:

               کتابنامه

 

۱– آهی(ایمن) ، لیلی و دیگران. (۱۳۵۲). گذری در ادبیات کودکان. تهران: شورای کتاب کودک

۲-  رحماندوست، مصطفی. (۱۳۷۲).  ادبیات کودکان و نوجوانان.  کتاب درسی دانش‌سرای تربیت معلم، تهران

۳-  زرین کوب، عبدالحسین. (۱۳۶۱). نقد ادبی. چ سوم. تهران: امیرکبیر

۴- شعاری نژاد ، علی اکبر. (۱۳۶۴ الف). ادبیات کودکان. تهران: اطلاعات

۵- ــــــــــــــــــــ    (‌۱۳۶۴ ب) روان‌شناسی رشد. تهران: اطلاعات

۶- پولادی، کمال. (‌۱۳۸۴‌). بنیادهای ادبیات کودک. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان

۷- مولانا،‌جلال الدین محمد. (۱۳۸۳‌).‌ مثنوی معنوی. تصحیح ر. ا. نیکلسون. ترجمه حسن لاهوتی. تهران: قطره

گردآوری و تنظیم: پارسی گو
نویسنده: دکتر حسین خسروی. دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد h_khosravi2327@yahoo.com
منبع: http://baran1222.blogfa.com