منظور از اقتصاد دانش‌بنیان و اشتغال آفرین چیست؟

تأملی بر اقتصاد دانش بنیان و اشتغال آفرین

اقتصاد دانش بنیان اقتصادی است که بر اساس تولید و توزیع و کاربرد دانش و اطلاعات شکل گرفته و سرمایه گذاری در دانش و صنایع دانش پایه مورد توجه خاص قرار می‌گیرد که در نهایت به اشتغال زایی منجر می شود.

اقتصاد دانش بنیان اقتصاد اشتغال آفرین

مجله اینترنتی پارسی گو: منظور از اقتصاد دانش بنیان اقتصادی است که بر اساس تولید و توزیع دانش و کاربرد آن شکل می گیرد و اطلاعات شکل گرفته و سرمایه گذاری در دانش و صنایع دانش بنیان مورد توجه خاص قرار می گیرد. این نوع از اقتصاد اگر به درستی شکل گرفته باشد، نه تنها مانع اشتغال زایی نیست، بلکه به اشتغال آفرینی منتج می شود.

مروری کوتاه بر اقتصاد دانش بنیان در کشور/ اقتصاد دانش بنیان به چه معناست؟

یکی از کلیدواژگان پرکاربرد طی دو دهه اخیر در کشور، اصطلاح اقتصاد دانش‌بنیان و شرکت‌های دانش‌بنیان است که می توان آن را یکی از قدرتمندترین بازو‌ها در عرصه تحولات اقتصادی دانست.

به نوشته باشگاه خبرنگاران جوان، اقتصاد دانش بنیان را می‌توان اقتصادی دانست که بر پایه تولید، توزیع و کاربرد دانش و اطلاعات تشکیل شده است و مدتی است که در ایران نیز از اقتصاد دانش بنیان خبر‌های گوناگون و خوشایندی شنیده می‌شود. در همین راستا قصد داریم تا به بررسی اقتصاد دانش بنیان و به ویژه وضعیت آن در ایران بپردازیم.

اقتصاد دانش بنیان چیست؟

طبق تعریف سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، اقتصاد دانش بنیان اقتصادی است که بر اساس تولید و توزیع و کاربرد دانش و اطلاعات شکل گرفته و سرمایه گذاری در دانش و صنایع دانش پایه مورد توجه خاص قرار می‌گیرد.

صنایع داشن بنیان نیز صنایعی هستند که در آن‌ها سطح بالایی سرمایه گذاری در نوآوری و ابداعات جدید صورت گرفته است.

اما آنچه مبرهن است، اقتصاد دانش بنیان، اقتصادی نیست که در آن صرفا از فناوری‌های سطح بالا استفاده شود، بلکه اقتصادی که در آن، تمامی کسب و کار‌ها و صنایع به فراخور نیاز خود، از توزیع و کاربرد دانش در پیشبرد اهداف خود بهره می‌برند.

کمیته اقتصادی مجمع همکاری اقتصادی آسیا ـ. اقیانوس آرام، اقتصاد دانش بنیان را اقتصادی می‌داند که در آن تولید و توزیع و کاربرد دانش عامل و محرک اصلی رشد اقتصادی و تولید ثروت و اشتغال در همه صنایع است.

طبق این تعریف، اقتصاد دانش بنیان برای رشد و تولید ثروت تنها به تعدادی از صنایع با فن آوری بالا متکی نیست بلکه در این اقتصاد همه صنایع به فراخور نیاز خود از دانش استفاده می‌کنند. بعبارت دیگر، در اقتصاد دانش بنیان، تولید و توزیع و کاربرد دانش در همه صنایع عامل محرک رشد اقتصادی و تولید ثروت و اشتغال است.

گفتنی است، در ساختار اقتصاد دانش بنیان بخش قابل توجهی از سرمایه گذاری‌ها می‌بایست به بخش‌های فناورانه و ایجاد زیرساخت‌های آن سوق یابد.

سرمایه گذاری در این زمینه لزوم صرف نظر از مصارف و هزینه کرد‌های جاری را می‌طلبد و می‌بایست دولت و بخش خصوصی در صورت محدودیت منابع از هزینه‌های جاری خود کاسته و در طرح‌ها و شرکت‌های دانش بنیان سرمایه گذاری کند.

اقتصاد دانش‌بنیان در ایران

یکی از کلیدواژگان پرکاربرد طی دو دهه اخیر در بیانات مقام معظم رهبری، اصطلاح اقتصاد دانش‌بنیان و شرکت‌های دانش‌بنیان است و ایشان یکی از خطوط اصلی تحقق اقتصاد مقاومتی را دستیابی به اقتصاد دانش‌بنیان معرفی می‌کنند.

دانش یکی از قدرتمندترین بازو‌ها در عرصه تحولات اقتصادی است. امروزه حجم سرمایه و اندازه بازار جای خود را به دانش و تکنولوژی داده‌اند و این دانش است که نقش اساسی را در ارتقاء تولید ملی کشور ایفا می‌کند. در حقیقت در دنیای امروز، دانش سبب افزایش مزیت رقابتی و ایجاد ارزش افزوده می‌شود.

نکته مهم اینجاست که تنها پرداختن به کسب دانش و آموزش در اقتصاد تاثیری ندارد، بلکه این دانش باید به صورت مستمر و پایدار در استفاده از منابع اقتصادی به کار برده شود.

به عبارت دیگر اقتصاد دانش بنیان به معنی کاربردی کردن دانش و استفاده مؤثرتر از آن در گسترش ظرفیت‌ها و ارتقای درجه بهره برداری از منابع تولیدی جهت ارتقاء تولید ملی است که میتواند تحقق بخش شعار حمایت از کالای ایرانی باشد.

در این مسیر، موانعی همچون نبود نهاد‌های لازم پشتیبان، تعداد کم شرکت‌های دانش‌بنیان، عدم آمادگی سیستم بانکی برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و افقی بودن سیاست‌گذاری قوانین بالادستی و … از جمله ضعف‌های موجود برای حمایت از بنگاه‌های فناوری محور است به گون‌های که درکشور فاصله زیادی با بهره‌وری مبتنی با فناوری داریم و سهم اقتصاد دانش‌بنیان از کل اقتصاد کشور هم زیر نیم درصد است.

شکل گیری اقتصاد دانش‌بنیان/ تحقق و شکل‌گیری اقتصاد‌ دانش‌بنیان

اقتصاد کشور در حال تغییر ماهیت و شکل از منبع‌محوری به دانش‌بنیانی است لذا در این برهه شاهد شکل‌گیری کسب و کار دانش بنیان نوظهور مبتنی بر فناوری هستیم که بیشترین نرخ رشد را به خود اختصاص داده و به دنبال جذب بیشترین سهم از بازار اقتصادی کشور هستند و به شکل‌گیری اقتصاد دانش‌بنیان و جایگاه اقتصاد دانش‌ بنیان می پردازد. آمار بازگشت سرمایه بانک جهانی هم نشان می‌دهد نرخ بازگشت سرمایه در بخش کشاورزی ۳۰ درصد، صنعت ۵۰ درصد و خدمات ۱۰۰ درصد است که اغلب کسب و کار دانش بنیان و فناورانه در حوزه خدمات هستند. لذا احساس نیاز برای گذر از اقتصاد منبع محور به اقتصاد دانش بنیان در تمامی جوامع بیش از پیش احساس می‌شود و باید زمینه تولید محصولات دانش‌بنیان را از طریق شکل‌گیری کسب و کار دانش بنیان کوچک و متوسط فراهم کرد تا از دایره رقابت جا نماند.

به نوشته شبکه دانش بنیان ایران طبیعتا تحقق و شکل‌گیری اقتصاد دانش‌بنیان در عصر پرشتاب کنونی که کارآفرینی مبتنی بر فناوری و به دنبال آن کسب‌ و کارهای دانش‌‌بنیان موتور رشد اقتصادی محسوب می‌شود، به اشتغال پایدار فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها کمک بسزایی خواهد کرد. در این حوزه اقتصاد، نوآوران، صاحبان فکر و طراحان کسب‌ و کار دانش بنیان ، سرمایه‌های اصلی ، موضوع فن‌آفرینی محسوب می‌شوند تا با ایجاد شرکت های دانش‌بنیان، سهم قابل توجهی در توسعه صنایع با فناوری های برتر و ایجاد اشتغال برای دانش‌آموختگان دانشگاهی فراهم کنند.

چیستی اقتصاد دانش بنیان

اقتصاد دانش‌بنیان به روش تولیدی گفته می‌شود که در آن از دانش برای ایجاد ارزش افزوده محسوس یا غیرمحسوس استفاده می‌شود. کارشناسان بر این باورند که سرمایه‌‌های اقتصادی کشورمان تنها محدود به منابع زیرزمینی مانند نفت نیست بلکه نیروی انسانی سرمایه اصلی به حساب می‌آید؛ در واقع اصول اصلی اقتصاد دانش‌بنیان بر نیروی انسانی خلاق و متخصص استوار شده است. بر این اساس، کشور ما با در اختیار داشتن جمعیت جوان و پتانسیل های بالا در زمینه‌های فناوری، چند سالی است با هدایت رهبر معظم انقلاب به سوی پیاده‌سازی این مدل از اقتصاد رهنمون شده است.

قانون حمایت از کسب و کار دانش بنیان

قانون حمایت از شرکت ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری ها و اختراعات که در راستای اجرای اصل ۱۲۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به تصویب رسید، شرکت ها و مؤسسات دانش‌بنیان را شرکت یا مؤسسه‌ای خصوصی یا تعاونی تلقی کرده که به منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری های برتر و با ارزش افزوده فراوان به‌ویژه در تولید نرم‌افزارهای مربوط تشکیل می‌شود.

تاریخچه اقتصاد دانش بنیان

اقتصاد دانش بنیان نیز به عنوان آخرین مرحله توسعه در بازسازی اقتصاد جهانی شناخته می‌شود. تاکنون، جهان توسعه یافته از اقتصاد کشاورزی (عصر پیش از تولید صنعتی، عمدتاً بخش کشاورزی) به اقتصاد صنعتی (با عصر صنعتی، عمدتاً بخش تولید) به اقتصاد پسا صنعتی / تولید انبوه (اواسط دهه ۱۹۰۰، عمدتاً بخش خدمات) به اقتصاد دانش بنیان (اواخر دهه ۱۹۰۰–۲۰۰۰، عمدتاً بخش فناوری / سرمایه انسانی) رسیده‌است. این آخرین مرحله توسط تحولات (که بعضاً از آن به عنوان انقلاب دانش نامیده می‌شود) در نوآوری‌های تکنولوژیکی و نیاز رقابتی جهانی برای نوآوری با محصولات و فرآیندهای جدیدی که از جامعه تحقیق توسعه می‌یابد، مشخص شده‌است. توماس ال استوارت خاطرنشان می‌کند: درست همان‌طور که انقلاب صنعتی به دلیل پایان دادن به کشاورزی به دلیل پایان دادن به کشاورزی، مردم مجبور به خوردن بودند، بعید است که انقلاب دانش باعث پایان دادن به صنعت باشد، زیرا مردم هنوز به محصولات فیزیکی احتیاج دارند.

در اقتصاد دانش بنیان، نیروی کار تخصصی به عنوان سواد رایانه ای شناخته می‌شود و در پردازش داده‌ها، توسعه الگوریتم‌ها و مدل‌های شبیه‌سازی شده و نوآوری در فرایندها و سیستم‌ها، به خوبی آموزش دیده‌است. مایکل پورتر، استاد دانشکده بازرگانی هاروارد، ادعا می‌کند که اقتصاد امروز بسیار پویاتر است و مزیت مقایسه ای کمتر از مزیت رقابتی است که به «استفاده بیشتر از ورودی‌ها، که به نوآوری مداوم نیاز دارد» متکی است. در نتیجه، مشاغل STEM فنی شامل دانشمندان رایانه، مهندسین، شیمی دانان، زیست شناسان، ریاضیدانان و مخترعین علمی تقاضای مستمر را در سالهای آینده شاهد خواهند بود. علاوه بر این، خوشه‌های واقع شده، که مایکل پورتر معتقد است در اقتصادهای جهانی بسیار حیاتی است، به‌صورت محلی با صنایع مرتبط، تولیدکنندگان و سایر نهادهای مرتبط با مهارت، فن آوری و سایر ورودی‌های متداول ارتباط برقرار کنید. از این رو، دانش کاتالیزور و پیوند دهنده در اقتصادهای مدرن است. رگولس و هولس هوس استدلال می‌کنند که این تغییر با پراکندگی قدرت و مدیرانی مشخص می‌شود که با توانمندسازی کارگران دانش برای مشارکت و تصمیم‌گیری همراه هستند.

اهمیت اقتصاد دانش بنیان

با کمبود منابع طبیعی زمین در نتیجه نیاز به زیرساخت‌های سبز، یک صنعت لجستیکی که مجبور به تحویل به موقع، افزایش تقاضای جهانی، سیاست نظارتی است که با نتایج عملکرد اداره می‌شود، و تعداد دیگری از موارد دیگر اولویت بالایی در دانش دارند؛ و تحقیقات مهم هستند. دانش تخصص فنی، حل مسئله، سنجش عملکرد و ارزیابی و مدیریت داده‌های مورد نیاز برای مقیاس جهانی بین مرزی، بین رشته‌ای رقابت امروز را فراهم می‌کند.

نمونه‌هایی در سراسر جهان از اقتصاد دانش بنیان در میان بسیاری از کشورها اتفاق می‌افتد: مهندسی هوافضا و خودرو در مونیخ، آلمان؛ بیوتکنولوژی در حیدرآباد، هند؛ الکترونیک و رسانه‌های دیجیتال در سئول، کره جنوبی؛ صنعت پتروشیمی و انرژی در برزیل. بسیاری از شهرها و مناطق دیگر سعی می‌کنند از یک الگوی توسعه دانش محور پیروی کنند و پایه و اساس دانش خود را با سرمایه‌گذاری در موسسات آموزش عالی و تحقیقاتی افزایش دهند تا بتوانند نیروی کار ماهر و بالاتری را جذب کنند و خود را در رقابت جهانی جای دهند. با وجود این، علیرغم ابزارهای دیجیتالی که دسترسی به دانش را دموکراتیک می‌کنند، تحقیقات نشان می‌دهد که فعالیت‌های اقتصاد دانش بنیان هر روز در هسته‌های اقتصادی سنتی متمرکز هستند.

تهیه و تنظیم: گروه اقتصاد.

منبع: مجله اینترنتی پارسی گو
درج مطالب مجله اینترنتی پارسی گو با ذکر منبع (www.parsigoo.com) بلامانع است.

به اشتراک بذار:
بیشتر بخوانید:

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *